Kemençe Nedir, Özellikleri ve Tarihçesi

Kemençe rebap, keman türü yaylı çalgılarla akraba olduğu sanılan, bir yay yardımı ile çalınan üç telli geleneksel halk çalgısının adıdır. Kemençenin klasik kemençe ile karşılaştırılmasını önlemek amacıyla Karadeniz Kemençesi olarak da adlandırılmaktadır.

Kemençe Tarihçesi

Orta Çağ ve Erken Rönesans dönemi boyunca yoğun olarak kullanılmıştır. Çok sayıda farklı teoriye karşın Karadeniz Kemençesinin Rumlar tarafından Kapadokya kemanesi olarak da adlandırılan Kabak kemaneden form olarak ne zaman farklılaştığı kesin olarak bilinmemektedir. Araştırmalara göre Karadeniz kemençesinin Kıpçak Türklerine ait olduğu söylenmektedir.

Kemençenin Coğrafi Dağılımı

Karadeniz kemençesi temel müzik aleti olduğu özellikle Ordu, Gümüşhane, Trabzon, Rize, Artvin, Samsun, Bayburt, Sivasın iç Karadeniz bölgesinde kalan Suşehri, Akıncılar çevresinde ve Cumhuriyet döneminde Karadenizlilerin topluca göç ettiği Adapazarı, İzmit Yalova Orhangazi köylerinde ve büyük şehirlerde, Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesiyle Yunanistan'a giden Rumlar tarafından başta Selanik olmak üzere Kuzey Yunanistan’da yer alan göçmen köylerinde kullanılmaktadır.

Bu nedenle kemençe artık evrensel bir çalgı aleti olmak yolunda emin adımlarla ilerlemiştir. İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde de ilgi görmektedir.

Kemençe Yapımı ve Akort Edilmesi

Kemençenin gövdesi dut, karadut, akçaağaç ardıç, ladin ya da erik ağacından tamamen elde oyularak tip ve özelliklerine göre 3-15 gün içerisinde yapılmaktadır. kemençe yapımcılığı genellikle babadan oğla geçmekte ve yapımcılar hiçbir resmi eğitim kurumunun formasyonundan geçmemektedir.

Kemençe yapımı Kelkit Vadisinin Suşehri, Şebinkarahisar bölgesinde özellikle Alevi kökenli bölgelerde gelenek olarak devam ettirilirken bugün sadece icracıları kalmıştır. Bu bölgede kemençe genellikle dut ve erik ağacından yapılmıştır.

Ön kapak gürgen, yay ise aygır kılından yapılır. 19. Yüzyıla kadar bağırsak olan teller yerini metal olanlara bırakmış, teller inceden kalına doğru zil, sağır ve bam olarak adlandırılmaktadır.

Karadeniz kemençesi genellikle beş yarım sesten oluşan aralıklarla akort edilmekte ve nadiren de olsa tulum ezgileri çalınmak istendiğinde kullanılmaktadır. Mübadeleye kadar Rumlar tarafından Trabzon da yoğun olarak kullanılan tulum 1970'lere kadar Trabzon'un Holo ve Maçka bölgelerinde de Müslümanlar tarafından kullanılmıştır. Geçmişte yaygın olarak yapılan küçükbaş hayvancılığın terk edilmesi tulum ve şimşir kavalın yerini kemençeye bırakması sonucu getirmiş olmalıdır.