Gayda Nasıl Bir Çalgıdır?

Milattan önce 1000’li yıllardan beri kullanılmış olduğu bilinen gayda tuluma tutturulmuş dört düdük ve üstünde altı delik bulunan soluk tüpten oluşan bir enstrümandır. Avrupa’ya milattan sonraki ilk yüzyılda Romalılar tarafından getirildiği ve orduda kullanıldığı düşünülür.

15. yüzyıldan başlayarak İngiltere yarımadasında çok sevilen enstrüman İskoçların, Trakyalıların, Bulgarların ve Makedonların kullanmış olduğu gayda düğünlerde, resmi geçit törenlerinde, milli bayramlarda sürekli kullanıldığından “İskoçların milli çalgısı” olarak bilinmektedir.

Bu çalgının müziğinin türlü çeşitleri bulunmaktadır. Küçük müzik, yani bandolar tarafından çalınan dans ezgileri “ceol beag” olarak adlandırılmaktadır. Geleneksel İskoç hayatı ve tarihinin mirası olan türe ise “ceol mor” denmektedir.

Dünyanın her yerinde gayda kullanımı azalırken İskoçya’da halen varlığını sürdürmesi, coşkuyla çalınıyor olması geleneksel İskoç hayatına olan saygılarına bağlıdır.

1800’lü yıllarda gaydanın not dizisinin 8’li nota dizisine münasip olmadığı ve tekrar tasarlanması gerektiği tartışılıyor olda da “ceol mor” varlığını sürdürmeye devam etmektedir. İskoçya’nın Highland adı ile anılan bölümünde gayda çalan kişiler kültürlerini halen korumaktadır.

Gayda çalan kişi gaydadan çıkan sesin desibelini ayarlayamaz ve tek seferde sadece tek bir notaya basabilir. Benzersiz bir nota dizisine sahip olduğundan parça çalınmaya başladıktan sonra bitene kadar kesilmez.

Çalınması göründüğü kadar kolay bir enstrüman olmayan Gayda çalabilmek için sağlam bir diyaframa ve dengeli kola ihtiyaç duyulur. Gaydayı doğru çalabilmek için dik bir pozisyonda çalmak gereklidir.

Dünyada kadınlar tarafından da erkekler tarafından da kullanılan enstrüman Türkiye’de daha fazla Karadenizli erkekler tarafından çalınmaktadır. Genel olarak tulum çalabilen çalgıcıların gayda gibi enstrümanları da çalabildiği görülmektedir.